Pandemi döneminde ücretsiz izne hukuki bakış

Ülkemizde koronavirüs salgının ekonomik etkilerinin özellikle işveren açısından azaltılması amacıyla 17 Nisan 2020 tarihi itibarıyla ücretsiz izin uygulamasına geçilmiştir. Bu yazımızda, ücretsiz izin uygulamasının hukuki niteliği ile işçi ve işverene olan etkilerini sizler için derledik.

COVID-19 sebebiyle Pandemi öncesi yani 16 Nisan 2020 tarihinden önce ülkemizde salgın hastalık sebebiyle işveren, işçilerini belirli bir süre için ücretsiz izne çıkarması ancak çalışanın açık rızası ile olabiliyordu. Ücretsiz izin uygulamasına geçilmesi tarafların karşılıklı anlaşmalarına bağlı idi.  İş Kanunu 22. Maddesi uyarınca işveren, ücretsiz izin kullandırma talebini işçiye yazılı olarak bildirmeli, işçinin ise bu teklifi kabul ettiğini altı iş günü içinde yazılı olarak bildirmesi gerekmekteydi. Aksi takdirde işçi tarafından kabul edilmeyen bu teklifin herhangi bir geçerliliği olmayacaktı. Dikkat edileceği üzere 16.04.2020 tarihi öncesinde mevzuat gereği ücretsiz izne ilişkin işveren tarafından yapılan talebin ve işçinin kabulüne ilişkin beyanın mutlaka yazılı olması gerekmektedir. Yerleşik Yargıtay içtihatları uyarınca işveren tarafından işçinin yazılı onayı alınmaksızın ücretsiz izne çıkarılması, iş akdinin işveren tarafından feshi olarak kabul edilmektedir.

Ancak pandemi ile birlikte 4857 sayılı Kanun’da yapılan ve 16 Nisan 2020 tarihinden itibaren yürürlüğe giren değişiklikle İş Kanunu’na geçici 10. madde eklenmiştir. Geçici 10. madde ile İş Kanunu kapsamında olup olmasına bakılmaksızın her türlü iş veya hizmet sözleşmesi bakımından, işverenin işçiyi tamamen veya kısmen ücretsiz izne ayırabileceği, bunun için işçinin onayının aranmayacağı ve işçinin de salt bu nedenle haklı fesih imkânı olmayacağı düzenlenmiştir. Görüleceği üzere, yürürlükte olan İş Kanunu ve Yargıtay yerleşik uygulamaları bir kenara bırakılarak, pandemi döneminde işveren tarafından işçinin ücretsiz izne çıkarılmasına ilişkin yazılı talep ve yazılı kabul hususlarının aranmamasına karar verilmiştir. Geçici 10. Madde için 3 aylık bir geçerlilik süresi öngörülmesine karşın Cumhurbaşkanı’na 30 Haziran 2021 tarihine kadar yürürlük süresini uzatma yetkisi verilmiştir. Cumhurbaşkanı bu maddenin uygulamasını sürekli uzatmış olup, geçici 10. madde son uzatma gereği 30 Haziran 2021 tarihine kadar yürürlükte olacaktır. Ücretsiz izin uygulaması nedir ve nasıl uygulanmaktadır, bu hususların işçi ve işveren tarafından bilinmesi oldukça elzemdir. 

Ücretsiz izin halinde iş sözleşmesinin tabiri caizse askıya alındığını söylemek yanlış olmayacaktır. Sözleşmenin askıya alındığı süre boyunca işçi çalışmayacak, işveren ise ücret ödemeyecektir. İşçiye bu süre boyunca ücret ödenmediği gibi Sosyal Güvenlik Kurumu nezdinde adına prim ödemesi de yapılmayacaktır.

Peki ücretsiz izinde geçen süre işçinin işçilik alacaklarına etki edecek midir? Bu sorunun yanıtını Yargıtay kararlarında bulmaktayız. Şöyle ki; ücretsiz izinde geçen süreler kıdem tazminatına esas süre bakımından dikkate alınmayacaktır. Kıdem tazminatı dışında; işçinin fazla mesai, hafta tatili ve genel tatil ücreti alacaklarının hesabında da ücretsiz izinde geçen süre hesaba katılmayacaktır. (Yargıtay 9. Hukuk Dairesi 2016/8479 Esas- 2019/20168 Kararı)

Ücretsiz izin, pandemi döneminde gelir elde edemeyen ve ekonomik anlamda sorun yaşayan işveren için bir çözüm olarak üretilmiştir. Ancak işçi açısından bakıldığında büyük bir soru işareti doğmaktadır. Muvafakati aranmaksızın her an işveren tarafından ücretsiz izne çıkartılabilecek olmak işçilerde büyük bir endişe doğurmakta, sosyal sorunlar oluşmaktadır. Pandemi döneminde hem işveren hem de işçinin oldukça zorlu günler geçirdiği yadsınamaz bir gerçektir.

İş Kanunu’na eklenen geçici 10. Maddenin 30 Haziran 2021 tarihine kadar yürürlükte kalacak olmasına bakılırsa, ücretsiz izin konusu ülke gündemini bir süre daha meşgul edecektir. Ancak tekrar uzatım kararı alınmaz ise ücretsiz iznin işveren ve çalışanın uzlaşması ile yapılabileceği düzenlemeye tekrar dönüleceğinden iş barışı ve çalışma güvencesi ilkeleri tekrar geçerlilik kazanacaktır.